Siruć (Syruć) Bernard Ludwik Marcin Szymon h. Doliwa, krypt. BM.S.S.P. (1731–1784), pijar, matematyk, profesor Szkoły Gł. Lit. Ur. 8 X w pow. grodzieńskim (zapewne w Różanowszczyźnie, majątku dziedzicznym ojca), był synem Mikołaja (?), bratankiem kaszt. witebskiego Szymona (zob.).
S. uczył się w szkołach pijarskich w Szczuczynie Lit. i Lubieszowie (Nowym Dolsku). Dn. 20 VIII 1747 w Szczuczynie wstąpił do zakonu pijarów, przybierając imię Bernarda od św. Jacka, dwa lata później (20 VIII 1749), po odbyciu nowicjatu w Lubieszowie, złożył śluby zakonne (wraz z Michałem Frąckiewiczem). Przez dwa lata uczył w niższych klasach w szkołach pijarskich, uzyskując za pracę pedagogiczną dobrą ocenę. Prawdopodobnie odbył profesorskie studia teologiczne w Wilnie (w l. 1752–5 u pijarów w Wilnie uczył się także jego brat Jozafat). Doceniając zdolności S-a władze zakonne (S. wyrażał w późniejszych latach wdzięczność Sebastianowi Wykowskiemu) wysłały go w r. 1753 na studia zagraniczne. W Rzymie w pijarskim Collegium Novum studiował (1753–5) matematykę i teologię, zdobywając orientację w ówczesnych zachodnioeuropejskich prądach naukowych i pogłębiając znajomość języków obcych (obok klasycznych z pewnością znał biegle francuski, rosyjski oraz przypuszczalnie niemiecki). W drodze powrotnej do kraju zatrzymał się w Wiedniu, gdzie przez rok (1755–6) w Akademii Terezjańskiej wykładał matematykę. Z rąk bpa wiedeńskiego A. Marxera otrzymał święcenia kapłańskie. Po powrocie do Wilna uczestniczył w reorganizacji tamtejszego kolegium i modernizacji programu nauczania i przez 12 lat uczył młodzież pijarską wymowy i matematyki w wileńskim Professorium. Podjął również pracę w otwartym w r. 1756 wileńskim Collegium Nobilium jako nauczyciel matematyki (uczył tam w l. szk. 1758/9–1761/2, 1765/6). W r. szk. 1762/3 pełnił funkcję rektora Collegium, a następnie został konsultorem prowincji lit. W l. 1763–5 opublikował na koszt Pawła Ksawerego Brzostowskiego, pisarza w. lit., tłumaczenie historii Polski P. J. de Solignaca w pięciu tomach, pt. „Historia polska…” (wg Józefa Andrzeja Załuskiego przetłumaczył ją wraz z Klemensem Pokubiattą).
Kolejne siedem lat S. przebywał na dworze stryja, kaszt. witebskiego Szymona Sirucia, ucząc jego pasierbów. Na prośbę Szymona opracował i wydał (Wil. 1769) podręcznik Nauka dobrego pisania w języku polskim… Z jego prezenty ok. r. 1778 dostał probostwo w Poniemuniu koło Wiłkomierza i za zgodą władz zakonnych zajął się jego administrowaniem oraz tłumaczeniem dzieł historycznych. W r. 1781 opublikował w Wilnie przekład 5-tomowej „Historii państwa rosyjskiego” J. Rousseta de Missy z dedykacją dla ks. Adama Kazimierza Czartoryskiego. Do końca życia nie zerwał więzi z macierzystym zakonem, cieszył się autorytetem najlepszego doradcy w prowincji lit. W liście z 16 I 1781 do króla Stanisława Augusta («dawnego swego łaskawcy») skarżył się na «kłopoty z przełożeństwem». Prawdopodobnie za pośrednictwem króla nawiązał współpracę z KEN i uczestniczył w reformie oświaty na Litwie; z tego powodu bardzo cenił go przyrodnik Stanisław Bonifacy Jundziłł. W r. 1781 otrzymał doktorat teologii i obojga praw oraz został powołany na katedrę prawa rzymskiego w Kolegium Moralnym w Szkole Gł. Lit. Wykłady prowadził przez trzy lata i, jak można sądzić z opublikowanego programu na r. 1782, ograniczał się do objaśniania kodeksu Justyniana, nie próbował samodzielnie go interpretować (po śmierci S-a prawo rzymskie zniknęło z programu Szkoły). W r. akad. 1783/4 w niedziele wykładał ponadto Stary i Nowy Testament, «od zdania Kościoła Rzymskiego w niczym nie odstępując», pomijając jedynie fragmenty przedstawiające «poczet pokoleń izraelskich». Z powodu słabego zdrowia często opuszczał te wykłady i kiedy w r. 1784 KEN zezwoliła Szkole na pierwsze wybory wizytatorów generalnych, został (wraz z Władysławem Tautkiewiczem) wybrany, z uzasadnieniem, iż jako wykładowca nie jest niezbędny. Zgodnie z decyzją posiedzenia Szkoły 16 III 1784 wraz z Dawidem Pilchowskim i Franciszkiem Narwoyszem uczestniczył w opracowaniu instrukcji dla wizytatorów. W maju t.r. stan jego zdrowia tak się pogorszył, iż 10 V wizytatorem w jego zastępstwie został Franciszek Ksawery Bohusz.
W dorobku S-a znajdują się cztery prace oryginalne oraz liczne tłumaczenia z łaciny i francuskiego. Wśród tych pierwszych na uwagę zasługuje wydany w r. 1755 w Rzymie zbiór 52 zadań z rachunku różniczkowego i całkowego z komentarzami, ale bez rozwiązań pt. Propositiones ex analysi infinitorum selectas […] demonstrat […] auditor (rachunek różniczkowy i całkowy nie był wówczas w Polsce nigdzie wykładany, ani nie był tematem publikacji). Z zakresu matematyki ogłosił również Arytmetykę prostacką, czyli nowy sposób czytania rachunków, którego nieumiejących czytać nawet łatwo nauczyć można… (Wil. 1767, wyd. n. tamże 1771 i 1777), przeznaczoną dla «gumiennych, szynkarzy, włodarzy» itp. Uczyła ona liczyć przy pomocy najprostszych metod z użyciem trzech symboli (I, A, X). Spośród przekładów wymienić należy zbiór mów sądowych Kwintyliana, tłumaczenia literatury ascetycznej oraz „Starego Galateusza czyli powszechne przestrogi obyczajności…” (tłumaczenia G. dela Casa). Te ostatnie związane były z pracą pedagogiczną na dworze stryja. Opublikował także w dwóch częściach – Wil. 1761 (wyd. n. tamże 1773, 1775) oraz Wil. 1773 – wybór tekstów do nauki języka łacińskiego, przeznaczony dla uczniów kolegium wileńskiego pt. „Collectanea e probatis latinae linguae scriptoribus ad usum scholasticae iuventutis”. S. zmarł 31 V 1784 na puchlinę wodną.
Nowy Korbut, IV 339, VI 254–6; Janowski, Słown. biobibliogr. Uniw. Wil.; Viñas, Index bio-bibliographicus, III 96–7; DENES, II 515–16, V 31, 83, 157–8, 224; Podr. Enc. Kośc., XXXV/XXXVI; Hist. Nauki Pol., VI 667; Horányi, Scriptores, II 677 8; Słown. Pol. Teologów Katol., IV (pod Syruć); Żychliński, XII; – Bartnicka K., Pijarskie podręczniki dobrego wychowania w XVIII w. w Polsce, w: Wkład pijarów do nauki i kultury w Polsce XVII–XIX, W.–Kr. 1993 s. 458–9, 464–5; Bieliński, Uniw. Wil., II, III; Buba J., Matematyka w dawnych szkołach pijarskich w Polsce – nauczyciele, podręczniki, w: Pijarzy w kulturze dawnej Polski, Kr. 1982 s. 249, 251; tenże, Współpraca pijarów z Komisją Edukacji Narodowej, tamże s. 118; Hrabec S., Pepłowski F., Wiadomości o autorach i dziełach cytowanych w „Słowniku” Lindego, W. 1963; Jobert A., Komisja Edukacji Narodowej w Polsce (1773–1794), Wr. 1979 s. 95, 281; Kraszewski J. I., Wilno od początków jego do r. 1750, Wil. 1842 IV; Moszyński A., Łukasz Hübel, „Wizerunki i Roztrząsania Naukowe” 1839 VI 42–3; Pawlikowska-Brożek Z., Wkład pijarów do matematycznej literatury podręcznikowej, w: Wkład pijarów do nauki i kultury w Polsce XVII–XIX, W.–Kr. 1993 s. 286; Stępień R., Współpraca pijarów z Komisją Edukacji Narodowej na terenie Korony, Wr. 1994 s. 140; Szybiak I., Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, Wr. 1973 s. 53, 63–4, 122–3; Śrutwa J., Szkoła księży pijarów, w: Dzieje teologii katol., II cz. 2 s. 561; – Instrukcje dla wizytatorów generalnych szkół Komisji Edukacji Narodowej 1774–1794, Oprac. K. Bartnicka i I. Szybiak, Wr. 1976 s. 45, 49; Jundziłł S. B., Pamiętniki, Kr. 1905 s. 40; – Arch. Prow. Zakonu Pijarów w Kr.: Catalogus clericorum regularium Pauperum Matris Dei Scholarum Piarum in Lithuana provinciam (mszp.); B. Czart.: rkp. 689 k. 305–306, rkp. 1826 k. 122, 125, 128, rkp. 1838 k. 55, 55v.; B. PAN: rkp. III–76 nr 41 k. 154 (mater. Ludwika Chmaja).
Jarosław Kurkowski